دعا نکردن گناهی بزرگ
مطابق آیه ۶۰ سوره غافر تکبر و دعا نکردن به عنوان گناهی بزرگ که باعث ورود به جهنم می‌شود، معرفی شده است.
ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن و به فرموده اهل بیت(ع) بهار آن است. اگر چه تلاوت آیات قرآن و حتی نگاه کردن به صفحات قرآن کریم نیز دارای اجر و پاداش الهی است؛ اما تدبّر در آیات قرآن دستور اکید خود قرآن و سفارش جدی پیامبر اکرم‌ص) و ائمه اطهار(ع) است، تا جایی که فرموده‌اند در تلاوت قرآنی که همراه با تدبر نباشد، خیری نیست.
گروه آیین و اندیشه خبرگزاری فارس در روزهای ماه مبارک رمضان با مطالبی با عنوان «یک آیه، یک درس» به تدبر در یکی از آیات قرآن پرداخته و درس‌هایی را که می‌توان از آن آیه شریفه گرفت، مطرح می‌کند. امید است پس از ماه مبارک، خوانندگان گرامی با ۳۰ آیه قرآن مأنوس و با ترجمه و مفهوم و درس‌های آن آیات آشنا شده باشند.
اما امروز آیه ۶۰ سوره غافر است: «وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ».
پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا (دعای) شما را بپذیرم! کسانی که از عبادت من تکبر ورزند، به زودی با ذلت وارد دوزخ می‌شوند.» (۱)
یکی از مهمترین آیات قرآن کریم در موضوع دعا و نیاش، همین آیه شریفه است، در قسمت اول آیه بر استجابت دعا تأکید شده است و در بخش دوم نیز تکبر و دعا نکردن به عنوان گناهی بزرگ که باعث ورود به جهنم می‌شود، معرفی شده است.
در نگاه اول، از عبارت «ادعونی استجب لکم» چنین برداشت می‌شود که هر دعایی مورد اجابت قرار می‌گیرد؛ اما حدیث شریف ثقلین و روایات فراوان دیگر به ما می‌آموزد که بدون روایت و تبیین رسول خدا (ص) و اهل بیت پاک او (ع) نمی‌توان آیات قرآن را تفسیر کرد و حتما باید آیات قرآن را با توضیح معصومان (ع) مورد توجه قرار دارد.
وقتی به سراغ روایات ائمه اطهار (ع) می رویم می‌بینیم که برای دعا، آداب و شرایطی قرار داده‌‌اند که رعایت و عدم رعایت آنها در استجابت دعا تأثیر دارد. برای نمونه در آداب و شرایط دعا رسول گرامی اسلام (ص) فرموده‌اند: «در حالی خداوند را بخوانید که به جابت او یقین دارید».(۲)
امام صادق (ع) ضمن روایتی فرمودند: «دعا از خداوند متعال پوشیده می‌ماند (اجابت نمی‌شود)تا آن که بر محمد و آل محمد (ص) صلوات فرستاده شود.»(۳).
می‌توان آداب و شرایط برگرفته از روایات را در امور زیر خلاصه کرد:
آداب ظاهری دعا:
۱- طهارت، ۲- استعمال عطر ۳- رو به قبله بودن ۴- صدقه دادن ۵- بدون عجله دعا کردن ۶- اصرار و پافشاری کردن در دعا ۷- نام بردن حاجت ۸- آمین گفتن ۹- گریه کردن در نیایش ۱۰- اعتراف به گناهان ۱۱- اظهار خشوع ۱۲- تعمیم دادن دعا برای دیگران ۱۳- شروع و ختم دعا با صلوات ۱۴- مدح و ثنای الهی قبل از درخواست حاجات
آداب باطنی (قلبی و اعتقادی) دعا:
۱- ایمان به حضرت حق و قدرت بی‌پایانش
۲- رجاء و امیدواری به رحمت خداوند
۳- خوش گمانی و حسن ظن به خداوند
۴- انکسار قلب و شکستگی دل در حین نیاش
۵- ناامیدی کامل از غیر خدا
باید گفت اگر کسی با رعایت این آداب و شرایط به دعا کردن پرداخت ، دعای او به اجابت نزدیک‌تر است.
نکته مهم دیگر مصلحت دعا کننده است. خداوند با علم بی‌پایانش می‌داند که اجابت دعای این بنده به نفع او و یا به ضرر اوست. در دعای شریف افتتاح که ویژه شبهای ماه مبارک رمضان است می‌خوانیم: «ولعل الذی أبطأ عنی هو خیر لی، لعلملک بعاقبة الأمور» (۴) یعنی خدایا اگر در برآورده شدن برخی حاجات من، تأخیر شده است، علت آن علم تو به عاقبت امور است. پس حواسمان باشد با تأخیر در اجابت دعاهایمان، زبان به گلایه باز نکنیم و در هر صورت به قضای الهی راضی باشیم.
در قسمت دوم این آیه شریفه از دعا به عبادت یاد شده است عبارتی که ترک آن موجب ورود به دوزخ است!
این که دعا کردن مسئله‌ای است که در روایات هم مورد تأکید قرار گرفته است؛ رسول اسلام (ص) فرمودند: «الدعاء مخ‌العبادة؛ دعا مغز عبادت است.» (۵)
از انضمام این روایت با آیه شریفه مورد بحث، اهمیت دعا کردن استنباط می‌شود.
عاشق که شد که یار بحالش نظر نکرد/ ای خواجه درد نیست وگرنه طبیب هست
آری، اجابت نزدیک است، خدا قاضی‌الحا‌جات است. حضرت حق مجیب است و … اما آیا ما چقدر اهل دعائیم؟ به چه میزان آداب دعا را رعایت می‌کنیم؟ و … خدایا! در تمام سال و بالاخص در این ماه مبارک به ما توفیق دعا و نیایش مرحمت فرموده و ادعیه ما را به اجابت خویش قرین فرما. آمین یا رب‌العالمین.
پی‌نوشت‌ها:
(۱). ترجمه قرآن کریم: آیت الله مکارم شیرازی
(۲). وسائل الشیعه، ج ۷ صفحه ۵۳
(۳). عدة الداعی، ص ۲۷۸
(۴) . مفاتیح‌الجنان، اعمال ماه مبارک رمضان
(۵). وسائل‌الشیعه، جلد ۷، صفحه ۲۷
نویسنده: حسین محمدی فام، کارشناس ارشد تفسیر قرآن
